Her birey dünyaya geldiği andan itibaren bilişsel, duyuşsal ve psikomotor gelişimi boyunca yerine getirmesi gereken çeşitli sorumluluklarla karşı karşıya kalmaktadır (Yıldırım, 2016). Çabucak çabucak tüm toplumlarda ve günlük hayatımızda var olan, aile içinde ebeveynlerin çocuğuna karşı yerine getirmesi gereken ve çocuğunun fizikî ve duygusal muhtaçlıklarını karşılamakla yükümlü olduğu sorumlulukları vardır.
Ancak kimi durumlarda ebeveynler bu sorumlulukları tam olarak yerine getiremez ya da bu mevzuda tam bir yeterlilik gösteremez. Bu tıp durumlarda ailelerdeki ebeveynlerin yerine getirmesi gereken misyon ve sorumluluklar çocuğun omuzlarına yüklenebilir. Munuchin’e
(1988) nazaran aile içindeki ebeveynlerin yerine getirmesi gereken fakat, çocuğunun omzuna yüklenen bu sorumluluklar ailedeki üyeler tarafından yine düzenlenerek istikrar durumuna ulaşılmaya çalışılır (Akt. İplikçi ve Şahin-Acar, 2019). Fakat burada kıymetli olan çocuğun yerine getirmesi gereken sorumlulukların onun gelişimsel özellikleriyle uyumlu olarak yerine getirilmesidir (Yıldırım, 2016). Çocukta ebeveynleşme kavramı alanyazında ebeveyn ve çocuk ortasındaki rollerin karşılıklı olarak yer değiştirmesini ve aynı
vakitte çocuğun gelişim devri özelliklerinin dikkate alınmamasını söz etmektedir. Ebeveynleşmeye maruz kalan çocuğa yaşıyla orantısız sorumlulukların yüklenerek, çocuk anne babasının ebeveyni haline gelmektedir (Mika, Bergner ve Baum, 1987; Chase, 1999; Munichin ve başkaları,1967). Ebeveynleşme kavramı üzerine yapılan alanyazın taraması sonucu kavramı açıklamaya yönelik çeşitli tanımlamalar olduğu bulunmuştur (Chase, 1999). Chase’e (1999) nazaran ebeveynleşme, çocuğun kendi ilgi alanları ve gereksinimlerini bir kenara bırakıp ebeveynlerinin gereksinimlerine çok hassas hale gelerek bir nevi kendinden vazgeçerek ebeveynlerinin muhtaçlıklarını yerine
getirmek için çabaladığı bir süreci söz etmektedir. Bu süreçte her daim ebeveyninin muhtaçlıklarını yerine getirmeye çalışan çocuk, kendi gereksinimlerinin oburlarının ilgi ve istekleri kadar kıymetli olmadığını düşünerek bu davranım biçimini alışkanlık haline getirmekte ve yanılgılı çıkarımları ileriki ömründe da kullanmaya devam ederek kendine duyarsız hale gelmeye başlamaktadır. Böylelikle kendi gereksinimlerine bakmaksızın önceliği her daim diğerlerine vermeye alışkanlık haline getirmektedir.
Minuchin’e (1981) nazaran her ailede bireylerin oluşturduğu alt sistemler mevcuttur ve alt sistemlerdeki üyeler aile içindeki kuralların ve hudutların nasıl olduğuna ya da olması gerektiğine yönelik çeşitli ipuçları sunmaktadır. Bu bağlamda, aile sistemini oluşturan alt sistemler ortasındaki hudutların meçhullüğü ya da bu hudutların yanlış ve çocuk açısından dezavantajlı olarak belirlenmesini tabir eden ebeveynleşme kavramı, ilişkisel çerçeve içerisinde ele alınmıştır (Boszormenyi-Nagy ve Spark, 1973). Araştırmalara nazaran ebeveynleşen çocukların anne babaları, bu çocuklardan kendilerinin ebeveyni ya da eşi üzere rol modellere girmesini ve bu rolün sorumluluğu doğrultusunda davranmalarını beklemektedir (Köyden, 2015). Özetle, aile içi alakaların istikrarı, ebeveynleşme kavramında yer alan en kıymetli noktalardan biridir. Ebeveynleşme kavramını, ilişkisel bağlamda ele alan Boszormenyi- Nagy ve Spark (1973); ebeveynleşme kavramını, aile alt sistemlerindeki adaletsiz vazife paylaşımının yanı sıra, anne babanın çocuklarından ebeveynlik rolünü bekledikleri bozulmuş ve eşit olmayan bir bağ örüntüsü olarak söz etmişlerdir. Lakin kimi durumlarda, karşılılık unsuruna dayanarak yürütülen bağlantılarda aile içi bağlarda istikrar durumu sağlandığında, ebeveynleşmenin ziyanlı olmadığı bilinmektedir (Boszormenyi- Nagy ve Spark, 1973). Yani çocuğun ebeveyni için ve anne babanın da çocuğu için üstlendiği misyonlar, istikrarlı ve karşılıklı olduğunda ebeveynleşme sorun olmaktan çıkmaktadır (Chase, 1999). Bu bağlamda bilhassa Türk kültüründe aile çocukların fedakarlık ve olgun davranışlarının olumlu olarak pekiştirilmesi ve bu davranışların desteklenmesiyle, günümüzde pek çok çocuk, ebeveynleşmeye aile içinde yaş aralığı fark etmeksizin maruz kalabilmektedir. Köken aileye karşı hudut koyabilmek ve gereken durumlarda hayır diyebilme hünerini kazanmak, bireyi ailesine ve toplumdaki öbür bireylere karşı daha berbat bir kişi haline getirmemekte bilakis kendisini müdafaasına yardımcı olmaktadır. Çocukluktan ergenliğe, ergenlikten yetişkinliğe kadar her gelişim devrinde görülebilen ebevyenleşme olgusuna yönelik her bireyin farkındalık kazanması dileğiyle..
Uzman Ruhsal Danışman
Zehra Ezer
